Podstawowe prawa i obowiązki świadka w postępowaniu cywilnym

Dowód z zeznań świadków jest jednym z najczęściej wykorzystywanych środków dowodowych w postępowaniu cywilnym. Generalną zasadą jest, że w postępowaniu cywilnym każda osoba może być świadkiem.

Każdy, kto zostanie wezwany do osobistego stawiennictwa, celem przesłuchania w charakterze świadka, ma obowiązek stawić się w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie i bez zezwolenia przewodniczącego składu orzekającego nie może oddalić się z sądu. Nawet jeżeli świadek nie ma wiedzy o faktach, które miałby potwierdzić swoimi zeznaniami, ma obowiązek stawić się na wezwanie i wyjaśnić to na rozprawie. Nie może zignorować wezwania. Ważnym obowiązkiem świadka, nałożonym pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, jest także mówienie prawdy.

Zgodnie z k.p.c., świadkami nie mogą być jedynie:

1. osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
2. wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;
3. przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;
4. współuczestnicy jednolici; oraz
5. mediator, który nie może być świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.

Ponadto niemożność bycia świadkiem odróżnić należy od prawa do odmowy składania zeznań oraz prawa odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie. I tak:

1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.
2. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych w paragrafie poprzedzającym, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.

Czynność składania zeznań co do zasady odbywa się w budynku sądu, od którego świadek otrzymał wezwanie. Wyjątkowo, świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, niepełnosprawności lub innej niedającej się usunąć przeszkody, przesłuchuje się w miejscu jego pobytu. Niezależnie od powyższego, w przypadku, gdy miejsce zamieszkania Świadka jest oddalone od sądu prowadzącego postępowanie o ponad 50 km, a jednocześnie przemawiają za tym względy celowości lub ekonomii, możliwie jest jego przesłuchanie w drodze pomocy sądowej przez sąd właściwy dla jego miejsca zamieszkania. Decyzja w tym zakresie należy do sądu prowadzącego postępowanie.

Świadek, który nie może stawić się na wezwanie sądu, powinien usprawiedliwić swoje niestawiennictwo na piśmie wskazując przyczynę nieobecności i przedstawiając sądowi dokumenty potwierdzające niemożność stawiennictwa na wezwanie sądu. Takie usprawiedliwienie powinno wpłynąć do sądu przed wyznaczonym terminem przesłuchania. Usprawiedliwienie niepoparte żadnymi dokumentami Sąd może uznać za niewystarczające i w konsekwencji uznać niestawiennictwo świadka za nieusprawiedliwione. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo lub opuszczenie sądu bez zezwolenia przewodniczącego sąd skazuje świadka na grzywnę, po czym wzywa go powtórnie. W razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę, a ponadto może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie przez funkcjonariuszy Policji. Na postanowienie sądu o skazaniu świadka na grzywnę lub zarządzeniu przymusowego doprowadzenia świadkowi służy prawo wniesienia zażalenia w terminie tygodniowym od daty doręczenia mu odpisu postanowienia sądu. Niezależnie od tego świadek w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. W przypadku usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni świadka od grzywny i przymusowego sprowadzenia. Za nieuzasadnioną odmowę zeznań lub przyrzeczenia sąd, po wysłuchaniu obecnych stron co do zasadności odmowy, skaże świadka na grzywnę. Niezależnie od powyższej grzywny sąd może nakazać aresztowanie świadka na czas nieprzekraczający tygodnia. Sąd uchyli areszt, jeżeli świadek złoży zeznanie lub przyrzeczenie albo jeżeli sprawę ukończono w instancji, w której dowód z tego świadka został dopuszczony.

Niezależnie od rygorystycznych obowiązków obciążających świadka, każdy świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, a ponadto zwrotu wynagrodzenia za utratę zarobku. Przewodniczący może także przyznać świadkowi zaliczkę na koszty podróży i na utrzymanie w miejscu przesłuchania. Przede wszystkim świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży w wysokości rzeczywiście poniesionych, racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym środkiem transportu, z miejsca zamieszkania do siedziby sądu lub innego miejsca wykonywania czynności na wezwanie sądu i z powrotem. Zwrot kosztów podróży obejmuje zarówno koszty przejazdu między miejscowościami, jeśli świadek zamieszkuje w innej miejscowości niż miejscowość siedziby sądu, jak również koszty przejazdu w ramach tej samej miejscowości. Ponadto świadkowi przysługuje zwrot kosztów noclegu oraz utrzymania w miejscu wykonywania czynności sądowej w wysokości faktycznie poniesionych i celowych kosztów noclegu i utrzymania. Świadkowi przysługuje również zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu. Wynagrodzenie za utracony zarobek lub dochód za każdy dzień udziału w czynnościach sądowych przyznaje się świadkowi w wysokości jego przeciętnego dziennego zarobku lub dochodu. Pamiętać należy, iż świadek zobowiązany jest złożyć wniosek o zwrot poniesionych kosztów i utraconych zarobków. Świadek powinien złożyć wniosek na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy. Żądanie to jest koniecznym warunkiem przyznania tych kwot przez sąd. Brak wniosku uniemożliwia zasądzenie ich z urzędu. Jednocześnie fakt poniesienia oraz wysokość wydatków świadek powinien należycie wykazać, przedstawiając odpowiednie dokumenty. 

Niezależnie od powyższego, przypomnieć należy także, iż od dnia 07 listopada 2019 r. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także możliwość składania przez świadków zeznań na piśmie, bez konieczności osobistego stawiennictwa. Tekst zeznań musi zostać własnoręcznie podpisany przez świadka, zaś sama treść zeznań może być sporządzona w postaci druku maszynowego lub komputerowego. Świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. Sąd może tak postanowić w każdej sprawie niezależnie od wniosku strony ani zgody stron. Komentowany przepis nie wskazuje przesłanek, którymi ma kierować się sąd, podejmując tego typu decyzję. Pozostawiono zatem pewną swobodę sądowi. W każdym przypadku składania przez świadków zeznań na piśmie, świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd. 

Kancelaria LEGALNA ADWOKACI i RADCOWIE oferuje kompleksowe usługi prawne każdemu z uczestników postępowania. Doradzimy także w przypadku powstania wątpliwości w zakresie praw i obowiązków ciążących na świadkach.