Kancelaria legalna blog:

Zapraszamy do lektury.

Zachowek – komu, kiedy i ile się należy?

Prawo do zachowku to jedno z kluczowych zagadnień prawa spadkowego, które ma na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w testamencie. Zachowek jest instytucją, która pozwala na uzyskanie określonej części spadku przez osoby uprawnione, nawet jeśli spadkodawca pominął je w swojej ostatniej woli. Instytucja ta zapobiega sytuacjom, w których bliscy krewni zostają całkowicie pozbawieni środków do życia w wyniku testamentowych decyzji spadkodawcy.

Komu przysługuje zachowek?

Zachowek przysługuje najbliższym krewnym spadkodawcy, jeśli zostali oni pominięci w testamencie lub otrzymali mniej, niż wynosi ich ustawowy zachowek. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, uprawnionymi do zachowku są:

  • zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
  • małżonek,
  • rodzice spadkodawcy (tylko gdy byliby oni powołani do spadku z ustawy).

Nie mają prawa do zachowku:

  • rodzeństwo,
  • dalsi krewni,
  • osoby wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie,
  • osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub zostały uznane za niegodne dziedziczenia (art. 928 Kodeksu cywilnego).

Oznacza to, że jeśli spadkodawca sporządzi testament, pomijając osoby uprawnione, mogą one dochodzić roszczeń o zachowek. Warto jednak pamiętać, że wydziedziczenie musi być uzasadnione ważnymi powodami.

Kiedy można wystąpić o zachowek?

Roszczenie o zachowek może zostać zgłoszone w przypadku, gdy spadkodawca:

  • sporządził testament i pominął osoby uprawnione,
  • przekazał cały majątek innym osobom poprzez darowizny za życia,
  • uczynił zapisy w testamencie na rzecz innych osób, pozostawiając uprawnionych z pominięciem lub z kwotą niższą niż należny zachowek.

Uprawnieni do zachowku mają prawo dochodzić swojego roszczenia od osób, które otrzymały spadek lub darowizny wliczane do substratu zachowku (art. 993 Kodeksu cywilnego). Warto zauważyć, że darowizny uczynione przez spadkodawcę na rzecz osób trzecich mogą wpływać na wysokość zachowku, jeśli zostały dokonane w ciągu ostatnich 10 lat przed śmiercią.

Jak oblicza się wysokość zachowku?

Wysokość zachowku zależy od udziału, jaki przysługiwałby uprawnionemu, gdyby dziedziczył na podstawie ustawy. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego:

  • zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy należy się połowa wartości udziału spadkowego, który by im przypadł w dziedziczeniu ustawowym,
  • jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni, przysługuje mu dwie trzecie wartości tego udziału.

Aby dokładnie obliczyć wysokość zachowku, konieczne jest określenie wartości całego spadku oraz ewentualnych darowizn. W niektórych przypadkach sąd powołuje biegłego rzeczoznawcę do oszacowania wartości nieruchomości i innych składników majątkowych.

Jak dochodzić roszczenia o zachowek?

Osoba uprawniona do zachowku może domagać się od spadkobierców zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej. Jeśli spadkobiercy nie chcą dobrowolnie spełnić tego roszczenia, konieczne może być skierowanie sprawy do sądu.

Pozew o zachowek należy złożyć w sądzie właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Termin przedawnienia roszczenia wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego). Warto jednak pamiętać, że postępowanie sądowe może trwać nawet kilka lat, dlatego warto rozważyć polubowne rozwiązanie sprawy.

Jak bronić się przed roszczeniem o zachowek?

Osoby zobowiązane do zapłaty zachowku mogą bronić się w sądzie, przedstawiając różne argumenty prawne. Możliwe sposoby obrony obejmują:

  • Podniesienie zarzutu przedawnienia – roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie 5 lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 Kodeksu cywilnego).
  • Wykazanie niegodności dziedziczenia uprawnionego do zachowku – jeśli osoba domagająca się zachowku dopuściła się ciężkiego przewinienia wobec spadkodawcy, może zostać uznana za niegodną dziedziczenia (art. 928 Kodeksu cywilnego).
  • Wykazanie, że uprawniony otrzymał już odpowiednie darowizny – jeśli uprawniony do zachowku otrzymał darowizny za życia spadkodawcy, mogą one zostać zaliczone na poczet zachowku (art. 993 Kodeksu cywilnego).
  • Udowodnienie, że uprawniony został wydziedziczony – jeśli spadkodawca skutecznie wydziedziczył osobę domagającą się zachowku, nie przysługuje jej roszczenie (art. 1008 Kodeksu cywilnego).

Umowa dożywocia jako szansa na uniknięcie zachowku

Jednym ze sposobów uniknięcia obowiązku zapłaty zachowku jest zawarcie umowy dożywocia. Zgodnie z art. 908 Kodeksu cywilnego, właściciel nieruchomości przenosi jej własność na inną osobę w zamian za dożywotnie utrzymanie. Taka umowa nie jest traktowana jako darowizna, lecz jako odpłatna umowa cywilnoprawna, co oznacza, że nie wlicza się do substratu zachowku.

Podsumowanie

Zachowek to istotny element ochrony prawnej najbliższej rodziny spadkodawcy. Warto znać swoje prawa i w razie wątpliwości skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

Skorzystaj z pomocy ekspertów

Jeśli masz wątpliwości co do swoich praw do zachowku, skontaktuj się z kancelarią Legalna Adwokaci i Radcowie. Nasi specjaliści pomogą Ci w skutecznym dochodzeniu należnych Ci środków i przeprowadzą Cię przez cały proces prawny.